Health Articles

Alzheimercentrum.nl

Jaarbericht
VUmc Alzheimercentrum
2014

Voorwoord 3
Nieuws 4
Media 8
Patiëntenzorg 10
In 2014 heeft het VUmc Alzheimercentrum mooie ontwikkelingen doorgemaakt. Onderwijs 11
U leest er alles over in dit jaarbericht. Allereerst zijn we zeer trots en verheugd Onderzoek 12
dat Wiesje van der Flier, hoofd onderzoek van het VUmc Alzheimercentrum, Promoties 15
is benoemd tot Hoogleraar ‘determinanten van cognitieve achteruitgang en De mensen om ons heen
Verder zijn er diverse nieuwe onderzoeken gestart, zoals het 100-plus Colofon 27
onderzoek, waarin we proberen te achterhalen waarom sommige mensen zo Top 10 publicaties
oud kunnen worden zonder tekenen van Alzheimer. Een ander voorbeeld is de start van het SCIENCe onderzoek: een project dat zich richt op het vinden van indicatoren voor de toekomstige ontwikkeling van dementie bij patiënten met subjectieve klachten. Dankzij de steun van bedrijven, fondsen en particulieren kunnen we hard blijven werken aan het vinden van oplossingen voor de ziekte Het VUmc Alzheimercentrum streeft naar een leidende positie in zorg en van Alzheimer en andere vormen van dementie. onderzoek op het gebied van dementie, met name waar het dementie op jonge leeftijd betreft. Onze missie is dementie bespreekbaar en behandelbaar Ook het afgelopen jaar heeft de warme en nauwe betrokkenheid van onze te maken en uiteindelijk te genezen.
donateurs en sponsoren een groot verschil gemaakt. Met uw steun zetten we ons ook in 2015 met hart en ziel in om een oplossing voor dementie dichterbij te brengen. Samen maken we er een bijzonder en succesvol jaar van! Het is de visie van het VUmc Alzheimercentrum dat alleen door het koppelen van wetenschappelijk onderzoek aan patiëntenzorg de noodzakelijke Hartelijke groet, vooruitgang kan worden geboekt in de strijd tegen dementie. Het VUmc Alzheimercentrum wil een belangrijke partner zijn in de multidisciplinaire zorgketen.
Prof. dr. Philip Scheltens,Directeur VUmc Alzheimercentrum Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 2 pagina 3 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014

werd mogelijk gemaakt door een prestigieuze, Europese Marie Curie grant. Ook jonge onderzoekers Floor Duits (Zweden), Sandra Mulder (Japan), Marije Benedictus (Frankrijk), Marissa Zwan (Australië) en Eva Louwersheimer (Duitsland) brachten ieder een bezoek van enkele maanden aan het buitenland. Deze uitwisselingen werden mogelijk gemaakt door travel fellowships van Alzheimer Nederland. - Prof. Philip Scheltens is lid van het Scientific Committee
van het Wereld Alzheimercongres, Alzheimer Association 100-plus onderzoek
International Conference (AAIC), dat in 2014 plaats vond In 2014 is het 100-plus onderzoek flink gegroeid: het in Kopenhagen. Tevens is hij lid van de Senaat van DZNE onderzoek is uitgebreid met extra testen, er is meer (het Duitse Nationale Plan).
man- en vrouwkracht gekomen en er doen inmiddels maar liefst ruim 100 honderdplussers aan het onderzoek mee. Van een deel van de deelnemers is het DNA bekeken en naar verwachting volgen half 2015 de eerste onderzoeksresultaten. Afgelopen jaar werd er veel geld ingezameld voor dit unieke onderzoek, in het hoofdstuk Fondsenwerving leest u hier meer over. Inmiddels rijdt het 100-plus team in haar ‘eigen' leaseauto naar alle deelnemende honderdplussers, mede gefinancierd door LeasePlean Nederland en Travelcard Nederland.
Deltaplan Dementie
Tijdens het Jaarevenement 2014 van het Deltaplan
Hierdoor heeft VUmc 8 nieuwe wetenschappelijke Dementie zijn de eerste 20 gehonoreerde projecten van onderzoeken kunnen starten naar oorzaak, diagnose en het onderzoeksprogramma Memorabel van ZonMw bekend zorg rondom dementie. Op 10 oktober ondertekende gemaakt. In totaal is ruim 21 miljoen euro uitgezet voor Wouter Bos, voorzitter raad van bestuur VUmc, het dit programma. De onderzoeksprojecten variëren van lidmaatschap Coöperatie Deltaplan Dementie, waarmee onderzoek naar oorzaken van dementie tot onderzoek dat VUmc zich als eerste UMC aansluit bij de doelstellingen van leidt tot betere ondersteuning van de patiënt. Patiënten en het Deltaplan.
mantelzorgers zijn inhoudelijk betrokken bij de projecten. Het Deltaplan Dementie
Het Deltaplan staat voor een vernieuwende, publiek-private samenwerking, die zich richt op de patiënt van vandaag én
de patiënt van morgen. Het plan is een initiatief van het VUmc Alzheimercentrum, tezamen met Alzheimer Nederland,
Prof. dr. Philip Scheltens de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra en ZonMW. Het Deltaplan bestaat uit drie pijlers: (1) Een verbeterplan voor de zorg (2) een dementievriendelijke samenleving (3) het onderzoeksprogramma Memorabel, dat zich - Dr. Rik Ossenkoppele bracht een heel jaar door in
richt op preventie, behandeling en genezing van dementie en op zorginnovatie en doelmatige zorg. Meer informatie San Francisco. Hij bracht een tegenbezoek aan dr. Gil over het Deltaplan vindt u op www.deltaplandementie.nl. Rabinovici, die vorig jaar een visiting professorship in ons centrum doorbracht. Het bezoek van Rik Ossenkoppele Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 4 pagina 5 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 - Prof. Wiesje van der Flier neemt het stokje over van
presenteerden de resultaten van hun onderzoek en prof. Philip Scheltens als lid van de research council van wisselden kennis en ideeën uit met collega's uit de hele "ISTAART" (The Alzheimer's Association International wereld. Wiesje van der Flier verzorgde een plenaire Society to Advance Alzheimer's Research and Treatment)".
voordracht over de allereerste stadia van de ziekte van - Er gaat een enorme vliegwiel-werking uit van de Alzheimer voor het voltallige publiek van zo'n 4.000 gezamenlijke Europese onderzoeksagenda. VUmc is mensen. Een enorme eer! leidend in een enorm groot IMI (Innovative Medicines Initiative) project EPAD (european prevention of LOF-studie op het Internationale FTD-congres
Alzheimer's disease consortium).
in Vancouver
- Dr. Evelien Lemstra heeft een voortrekkersrol in
Naast geheugenstoornissen, kunnen ook het Europese consortium voor dementie met Lewy gedragsveranderingen het eerste symptoom zijn van lichaampjes (coördinator: prof. Arsland, Stockholm). een zich ontwikkelende dementie. De LOF-studie is een Internationaal groeit de aandacht voor deze vorm van wetenschappelijke studie onder mensen met een Laat dementie snel. VUmc Alzheimercentrum heeft wereldwijd Ontstaan Frontaal syndroom (LOF). Dr. Yolande Pijnenburg één van de grootste cohorten met patiënten met dementie is projectleider van dit VUmc-FTD onderzoeksteam. In deze met Lewy lichaampjes.
studie onderzoeken we mensen met gedragsverandering als eerste teken van dementie. We zoeken daarbij naar voorspellende factoren voor de aanwezigheid van een psychiatrische aandoening óf van een hersenziekte die leidt tot dementie. Een goed onderscheid is immers van groot belang om te komen tot de juiste diagnose en bijbehorende behandeling te kunnen inzetten.
In 2014 is hard gewerkt aan wetenschappelijk onderzoek naar 137 patiënten. De beoogde einddatum van het onderzoek is 1 juni 2015. Alle patiënten zijn nauwgezet neurologisch, psychiatrisch en neuropsychologisch Dr. Evelien Lemstra onderzocht en kregen bovendien een MRI-onderzoek en - De halfjaarlijkse projectgroep vergadering van het een ruggenprik.
EU project PredictND organiseerden we in september in
Promovenda Welmoed Krudop beschreef dat 40% van Amsterdam. De eerste dag vergaderde het internationale deze onderzochte groep een diagnose frontotemporale Psychiater Annemiek Dols tenslotte, liet zien dat een gezelschap (Finland, Denemarken, Engeland, Italië, dementie (FTD) kreeg en dat ruim een derde leed aan een hogere score op een depressieschaal en een psychiatrische Luxemburg, Nederland) in het Stedelijk Museum. Aan psychiatrische aandoening; vooral depressies kwamen vaak voorgeschiedenis voorspellend waren voor een het eind van de dag verzorgde het Stedelijk Museum een voor. Dwangmatig gedrag was een voorspeller voor FTD. psychiatrische diagnose, terwijl dwangmatigheid en rondleiding naar concept van "Onvergetelijk Stedelijk", Zij presenteerde deze bevindingen op het Internationale persoonlijke verwaarlozing voorspellend waren voor FTD.
een project speciaal gericht op museumbezoek van FTD-congres in Vancouver. Het gehele VUmc-FTD onderzoeksteam was goed Alzheimer-patiënten en hun naasten.
Promovenda Flora Gossink liet op ditzelfde congres zien vertegenwoordigd op het internationale FTD congres dat patiënten met FTD vaker voldoen aan de criteria voor in Vancouver. Naast de resultaten van de LOF studie, een psychiatrische diagnose dan patiënten met andere werden ook de ontdekkingen van nieuwe biomarkers Het Wereld Alzheimercongres (AAIC) vond dit jaar plaats in dementie-vormen. Dit illustreert de symptomatische in hersenvocht voor verschillende vormen van FTD Kopenhagen. Het VUmc Alzheimercentrum was met ruim overlap of suggereert de aanwezigheid van bijkomende 25 onderzoekers vertegenwoordigd. Onze onderzoekers Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 6 pagina 7 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 VUmc Alzheimercentrum in het nieuws
Ook in 2014 heeft het VUmc Alzheimercentrum de nodige
positieve berichtgeving over ontwikkelingen in ons
centrum en onderzoek mogen verkrijgen.
Zo was er dit jaar veel aandacht voor het 100-plus
onderzoek geleid door Henne Holstege. En ook het
promotie onderzoek van Argonde van Harten met
de aansprekende titel: "The road less traveled" over subjectieve klachten, kreeg veel media aandacht.
Prins and Scheltens Alzheimer's Research & Therapy 2013, 5:56 Prins et al. Alzheimer's Research & Therapy 2010, 2:28
• 1 Op de 5 mensen Berichtgeving in de media draagt bij aan een grotere • Nederland telt nu Treating Alzheimer's disease with monoclonal Can novel therapeutics halt the amyloid cascade? tot 500.000.
antibodies: current status and outlook for the Niels D Prins1, Pieter Jel e Visser1,2 and Philip Scheltens1* bekendheid van de ziekte van Alzheimer en andere vormen Recently the fi rst two large trials with drugs that may Niels D Prins1,2* and Philip Scheltens1 slow disease progression have been published: a phase 2, The amyloid hypothesis provides a basis for the passive immunization trial with bapineuzumab; and a van dementie en de impact hiervan op de maatschappij. development of new therapeutic strategies in phase 3 trial with tarenfl urbil, a modulator of γ-secretase. Alzheimercentrum Alzheimer's disease. Two large trials have recently Both drugs supposedly interfere with β-amyloid (Aβ) been published. The fi rst is a phase 2 study of passive metabolism. Abnormalities in Aβ processing are thought In the past decade, Alzheimer's disease drug discovery has been directed at ‘disease modifying drugs' that are able immunotherapy with bapineuzumab, a humanized to be central in AD pathophysiology according to the to counteract the progression of Alzheimer's disease by intervening in specific parts of its neuropathological anti-Aβ monoclonal antibody directed against the Deze aandacht in de media en grotere bekendheid met amyloid cascade hypothesis. Th e mode of action of process. Passive immunization with monoclonal antibodies (mAbs) may be able to clear toxic amyloid-β species N-terminus of Aβ. This trial showed no diff erences bapineuzumab is to remove aggregated Aβ, while either directly or through microglia or complement activation, thereby halting the amyloid cascade and preventing within dose cohorts on the primary effi cacy analysis. tarenfl urbil decreases the production of the pathogenic neurodegeneration and cognitive and functional decline. Thus far, results from two large phase 3 trial programs Exploratory analyses showed potential treatment Aβ42 peptide. In the present commentary, we discuss the with bapineuzumab and solaneuzumab, respectively, have brought rather disappointing results. Possible diff erences on cognitive and functional endpoints in results of these trials and the implications for future de ziekte is cruciaal voor onze patiënten (om het taboe explanations could be that these compounds were either targeting the wrong amyloid-β species, or were given study completers and apolipoprotein E ε4 noncarriers. therapy and insight into AD pathophysiology.
too late in the disease process. Several new mAbs targeting various amyloid-β epitopes are now being tested in A safety concern was the occurrence of reversible ongoing phase 2 and 3 clinical trials. The present review discusses the various mAbs aimed at amyloid-β, vasogenic edema. The second study is a phase 3 trial of The amyloid cascade
summarizes trial results and provides an outlook for the future.
tarenfl urbil, a modulator of the activity of γ-secretase. Th e amyloid hypothesis has led to an understanding of te doorbreken) en helpt bij het vinden van (financiële) Tarenfl urbil had no benefi cial eff ect on the primary the pathology of AD, and also provides a basis for novel or secondary outcomes. The tarenfl urbil group had a The pharmacological treatment of Alzheimer drug development. Th is hypothesis suggests that The amyloid cascade hypothesis suggests that either small increase in frequency of dizziness, anemia, and increased Aβ42 production and subsequent aggregation increased amyloid-β (Aβ)42 production or decreased infections. Possible explanations for the negative results in limbic and association cortices leads to synaptic At present, approved pharmacological therapy for degradation, and subsequent aggregation leads to synap- Help ons in de strijd v Date:28-07-14 Time:21:45
of these trials may be related to the study design or changes and causes deposition of Aβ42 in diff use plaques, ondersteuners van ons centrum. Alzheimer's disease (AD) consists of symptomatic treat- tic changes and causes deposition of Aβ42 in diffuse the choice of dosage. However, it may also be that Doneer op I
which in turn causes microglial and astrocytic activation. NGB 000 000 4818
De Limburg ment
with either cholinesterase inhibitors (donepezil, plaques, which in turn causes microglial and astrocytic these negative fi ndings refl ect our still incomplete As a result, altered neuronal homeostasis and oxidative rivastigmine, galantamine) in the mild to moderate activation. As a result, altered neuronal homeostasis and understanding of, at least part of, the pathogenesis of injury lead to tangle formation, and eventually to stages of the disease, or with an N-methyl-d-aspartate oxidative injury lead to tangle formation, and eventually neuronal and synaptic dysfunction and selective neuronal receptor antagonist (memantine) in the more severe to neuronal and synaptic dysfunction and selective neur- .nl of bel: (020) 444 loss [2,3]. Th e most important implied prediction of the 0816 of (020) 444 stage. These drugs provide a modest positive effect on onal loss [4,5]. This hypothesis provides the most im- 3165 voor donaties hypothesis is that reduction of Aβ aggregation would cognitive function and activities of daily living in some portant basis for novel drug development. The ultimate ameliorate AD symptoms.
patients, but also cause side effects in a substantial num- proof for this hypothesis would be that intervening in Despite a signifi cant increase in our understanding of the Th ree methods for intervening in the amyloid cascade ber of treated patients [1,2]. Being symptomatic treat- the cascade would prevent neuronal loss and cognitive pathogenesis of Alzheimer's disease (AD) over the past have thus far been tested in clinical trials: active immuni- ments, these drugs do not slow down the underlying deterioration. There are currently three main therapeutic two decades, the therapeutic options are still very zation, passive immunization, and modulation of γ- neuropathological disease process. In the past decade, intervention strategies aimed at Aβ: reducing Aβ pro- modest. Cholinesterase inhibitors and the N-methyl-d- secretase [4,5]. In this light we shal discuss the two Gezocht: 100 jaar drug discovery has been directed at ‘disease modifying duction, facilitating Aβ clearance and preventing Aβ ag- aspartate receptor agonists currently available have a recent clinical trials mentioned above: the phase 2 trial drugs' that are able to counteract the progression of AD gregation. These strategies have been tested in clinical modest clinical eff ect but do not intervene with the with bapineuzumab, and the phase 3 trial with RTL Late Night – Henne Holstege
by intervening in specific parts of its neuropathological trials: modulation of γ- and β-secretase to reduce Aβ underlying pathophysiology [1]. Th e ultimate aim of AD taren fl urbil.
process [3,4].
production, passive immunization with monoclonal anti- therapy is to stop or slow down the underlying disease bodies (mAbs) and active immunization to stimulate ‘Ik ben een dure voor clearance of Aβ, and finally preventing Aβ aggregation Bapineuzumab is a humanized anti-Aβ monoclonal anti- with β-sheet breakers and pathological chaperone inhibi- * Correspondence: [email protected] body. Preclinical passive immunotherapy studies with het pensioenfonds' Alzheimer Center and Department of Neurology, Neuroscience Campus tors [6]. In the present review we focus on the specific monoclonal anti-Aβ antibodies in a mouse model of AD Amsterdam, VU University Medical Center, PO Box 7057, 1007 MB, features of the various mAbs that have been or are being Amsterdam, The Netherlands showed antibody binding to Aβ plaques, reduction in Aβ Alzheimer Center, VU University Medical Center, Boelelaan 1118, Amsterdam, de wijzen omzet in compost. Een ervan tested in AD clinical trials, summarize the results of Alzheimer Research Center, Gebouw Cronenburg, Cronenburg 75, 1081 GM, plaque burden, and reversal of memory defects [6,7]. Het aantal Nederlanders dat gezond van lijf en geest de 100 jaar heeft hij voor 500 euro uit de Verenigde RTL Late Night – Philip Scheltens
Het composteren le- Full list of author information is available at the end of the article vert niet alleen mooie resultaten op in zijn Bapineuzumab is directed against the N-terminus of Aβ bereikt, groeit gestaag. Onderzoekers hopen dat deze krasse knarren bloemenpracht van zijn 3.000 vierkante meter grote siertuin. De 101-jarige Alje Dijkema uit het Gelderse Vu- eigen hof, maar kan ook bijdragen aan een ren onderhoudt dit ‘landgoed' met veel toe- oplossing van het wereldwijde voedselpro- and is hypothesized to bind to Aβ in the brain and to inzicht kunnen geven in het ontstaan van dementie.
wijding, zijn leeftijd vormt daarbij geen be- bleem. Daarover zegt Dijkema: „De Voed- 2013 BioMed Central Ltd.
2010 BioMed Central Ltd 2010 BioMed Central Ltd lemmering. Hij wiedt onkruid, snoeit, sel- en Landbouworganisatie FAO heeft facilitate its removal.
harkt, maakt zelf compost en gaat op de compost aangemerkt als ‘het zwarte goud', door Paulus Smits
te spreken, hopen we hun geheim te kun- Ook veel verdrietige zaken. Maar ze kun- knieën om de bodembedekkers te verzor- dat de voedselpositie van de wereld moet nen ontrafelen. Je moet immers eerst we- nen daar overheen komen. En ze vertellen redden. Kunstmest heeft tot een dramati- ten hoe het góed gaat in de hersenen om dan met verve over hun levensloop. Bij- Een van de eerste herinneringen bewaart sche verschraling van de bodem geleid. We iets te kunnen zeggen over wat er fóut gaat voorbeeld de vrouw die zegt dat ze op haar hij aan zijn huilende moeder, november moeten nu andere wegen inslaan. Com- bij een ziekte zoals Alzheimer." 85e is gestopt met roken. Ik moest daarbij 1918: „Ik was 5 jaar. Moeke stond met tra- post kan daarbij een heel belangrijke rol Geneticus Holstege is als specialist op het denken aan de oudste vrouw ter wereld nen in de ogen in de keuken. Bij ons op de elektriciteit nog meege- maakt. 100-plussers zijn in een compleet andere wereld opgegroeid. Lang niet alle- gebied van erfelijke aandoeningen ook geïn- ooit, de Française Jeanne Calment, die 122 Noord-Groningse boerderij was het be- Dijkema is een actieve man. Honderd jaar maal kunnen ze hun verha- teresseerd in de vraag of het toeval is dat je jaar oud werd. Op haar 115e was ze gestopt richt doorgedrongen dat aan de Eerste We- geef je hem zeker niet. Vooral niet als je len over vroeger kwijt. On- de ziekte krijgt, of dat die van generatie op met roken, omdat haar ogen achteruitgin- reldoorlog een einde was gekomen. Moeke ziet hoe hij met zijn iPad op schoot het geveer een derde van de heel oude Neder- generatie wordt overgedragen. Waarschijn- gen en ze haar aansteker niet meer kon vin- huilde van vreugde en zei me ‘Het is vrede.
filmpje op de site van het 100Plus-project landers heeft er geen besef meer van: de lijk is het een combinatie van omgevings- den. Dit is geen pleidooi om vooral door te Ze schieten niet meer'." bekijkt. Maar als hij beeldend vertelt over Media over promotie Argonde:
leeftijd eist zijn tol, dementie maakt hen factoren en erfelijke aanleg. „Alzheimer is, roken, want de relatie tussen roken en ziek- Dijkema – ‘ik ben een dure voor het pen- vroeger, toen de mechanisatie zijn intrede net als kanker, een echte ziekte. Ook men- tes zoals longkanker staat als een paal bo- sioenfonds' – serveert koffie en vertelt hon- nog niet had gedaan op de boerderij, besef Maar er zijn steeds meer 100-plussers die sen die gezond leven, hardlopen, goed voor ven water. Maar deze mensen hebben mis- derduit, in kleurrijke volzinnen. Van enige je dat Alje Dijkema omwentelingen heeft nog zeer goed bij de les zijn. Het VU Me- zichzelf zorgen en hun cholesterol in de ga- schien wel iets heel speciaals in hun erfelij- geestelijke achteruitgang valt niets te be- meegemaakt die je bijna niet voor mogelijk disch Centrum in Amsterdam is op zoek ten houden, kunnen Alzheimer krijgen." ke aanleg, wat ervoor zorgt dat zij niet ziek speuren. Daarom is hij een van de uitverko- houdt. „De vergroting van de arbeidspro- naar deze geestelijk vitale ouderen voor In de gesprekken die Henne Holstege en worden van roken, en misschien ook wel renen voor het 100Plus-project van het ductiviteit, dat is wel de ingrijpendste ver- een studie die op termijn moet bijdragen haar teamleden voeren met de 100-jarigen dat ze deze leeftijd kunnen bereiken. Wel- VUmc in Amsterdam.
andering die ik heb meegemaakt. Op een aan het oplossen van het raadsel van het komen vragen aan de orde als: zijn er ziek- ke beschermende factoren dat kunnen zijn, Toen de familie in de crisistijd (in de jaren boerderij van 65 hectare werkten vroeger ontstaan van dementie.
tebeelden die kenmerkend zijn voor uw fa- willen we graag achterhalen." dertig van de vorige eeuw) niet langer op veertien mensen. Nu doet de boer dat in Onderzoeker en geneticus Henne Holstege milie; beweegt u, rookt u of heeft u ge- De interviews met de 100-plussers zijn ver- de eigen boerderij kon blijven, koos be- zijn eentje, zo nu en dan met hulp van een leidt het project dat de naam ‘100plus on- rookt; wordt u graag geestelijk uitgedaagd; deeld over twee visites per deelnemer. In oogd opvolger Alje voor een loopbaan in loonwerker. Dat is toch onvoorstelbaar?" derzoek' heeft gekregen. Ze heeft inmid- leest u veel of werkt u liever in de tuin? het eerste gesprek worden vragen gesteld het agrarisch onderwijs. „Ik volgde de on- dels meer dan vijftig honderdjarigen ge- Holstege: „Het zijn soms zeer persoonlijke over levensloop en levensstijl. In het twee- derwijzersopleiding, maar er was een over- sproken. Er staan er nog veertig op de lijst gesprekken. Je moet vertrouwen winnen.
de gesprek worden mondelinge testjes afge- schot aan onderwijzend personeel. Ik rolde om te interviewen, een lijst die groeit.
We vinden de aanwezigheid van een of nomen. Een van de vragen die gesteld wor- in het consulentschap en behaalde nog tal Over dementie zegt Holstege: „Het was de meerdere familieleden bij het interview den is wat de grootste verandering is ge- van aktes, met de hoogste cijfers." psychiater Alzheimer die in 1906 een gees- dan ook prettig. Het zorgt ervoor dat er weest die ze hebben meegemaakt. „Men- Uiteindelijk belandde hij toch in het land- telijk snel achteruitgaande patiënte onder- voor niemand onduidelijkheden zijn.
sen zeggen dan vaak dat de komst van elek- bouwonderwijs. 35 jaar geleden kwam er zocht. Na haar dood bleek uit hersenonder- „Als ik mensen vraag hoe het komt dat ze triciteit en daaraan verwante ontwikkelin- een einde aan zijn carrière als directeur zoek dat er eiwitafzettingen in de herse- zo oud zijn, hoor ik toch wel vaak dat ze po- gen van het vervoer en de komst van de van de middelbare agrarische school in Go- nen waren ontstaan. Sindsdien kennen we sitief zijn ingesteld. Ze zwelgen niet in na- computer en de telefoon een enorme veran- rinchem. Tussendoor had hij een gezin ge- de ziekte van Alzheimer, de meest voorko- re dingen, maar genieten van het goede. Ze dering teweeg hebben gebracht in het alle- sticht (vier zonen, vier dochters, nu 23 mende vorm van dementie. Algemeen hebben natuurlijk heel veel meegemaakt.
daagse leven. Kun je nagaan. Deze mensen kleinkinderen en 5 achterkleinkinderen, beeld bij deze ziekte is dat de ouder wor- hebben dat allemaal voor hun eigen ogen ‘de zesde is op komst'.) dende mens méér van deze eiwitten in de zien gebeuren.
Voor Dijkema was de pensionering geen re- hersenen krijgt, waardoor zijn functione- „Als negatiefste ontwikkeling wordt de ver- den te stoppen met zijn bezigheden. Hij ren wordt belemmerd.
harding van de samenleving genoemd. De- bleef actief in een studieclub die bezig- Deze mensen hebben
radio-interview Amsterdam FM, „Anderen krijgen die eiwitafzettingen niet, ze mensen komen nog uit de tijd dat ieder- houdt met bedrijfseconomische aspecten of ze hebben er geen last van. Zoals de een de achterdeur open liet staan. Ik kan van de agrarische sector. Hij maakt er nu misschien wel iets heel
oudste Nederlandse ooit, Hendrikje van me daar alles bij voorstellen." als erelid deel van uit. „Het is een nuttige Andel, die 115 is geworden. Haar moeder speciaals in hun erfelijke
Onderzoeker Holstege denkt dat het zeker club. En wat ook belangrijk is: er is actieve haalde de 100 en was evenmin dement.
tien jaar gaat duren voordat de groep onder- betrokkenheid van de vrouwen." aanleg, waardoor ze deze
We vermoeden dat erfelijke factoren hen zochte personen groot genoeg is om er re- Tot op de dag van vandaag is Dijkema be- beschermden tegen het ontstaan van deze presentatieve conclusies uit te trekken. „In zig uit te vinden welke wijze van composte- leeftijd kunnen bereiken
afzettingen. Ons doel is uit te vinden hoe de tussentijd gaan we zeker stuiten op inte- ring het meest effectief is. In totaal 39 me- dát nu zit. Wellicht kunnen we met deze Henne Holstege, onderzoeker/geneticus ressante gegevens, maar het is nu nog te thodes om te composteren heeft hij vergele- item voor omroep Max kennis het probleem van de afzettingen vroeg om met resultaten naar buiten te ko- ken. In zijn garage staan vier grote tonnen, voorkómen. Door met gezonde 100-jarigen waarin hij zijn eigen gras op uiteenlopen-  Alje Dijkema uit Vuren is 101 jaar oud.
Er zijn in Nederland zeker tweeduizend
staat zelfstandig te wonen. Van de gezonde
geneticus Henne Holstege: „Ze verheugen
Zijn leeftijd is voor hem geen enkele mensen die ouder zijn dan 100 jaar. Onge-
100-plussers rijden er nog 22 auto. Eén op de
zich op onze komst. Dat is voor ons heel pret-
belemmering om dagelijks bezig te zijn in zijn grote siertuin, om uit te vinden veer de helft van hen woont nog zelfstandig,
zeven is man. De deelnemers aan het project
tig werken."
wat de beste composteermethode is en sommigen in de stad, anderen op het platte-
van het VUmc vinden het over het algemeen
Honderdjarigen blijven welkom zich aan te
om op de hoogte te blijven van de wereld land. De andere duizend zijn niet meer in
heel leuk om mee te doen. Onderzoeker en
melden voor deelname, op www.100plus.nl.
via zijn iPad.
foto's Merlin Daleman/HH verdieping dinsdag 29 juli 2014
de persdienst is de landelijke redactie van tubantia, de stentor, de gelderlander, brabants dagblad, eindhovens dagblad, bndestem, pzc, de limburger, limburgs dagblad, noordhollands dagblad, haarlems dagblad, ijmuider courant, leidsch dagblad, de gooi- en eemlander
DINSDAG 29 APRIL 2014 • DE MORGEN
DE MORGEN • DINSDAG 29 APRIL 2014
Onderzoek bij 115-jarige Nederlandse toont aan dat ons lichaam, gezond of niet, op een bepaald moment echt niet meer verder kan verse lichaamscellen aan met ongeveer 20.000 bloedstamcellen geboren, daarvan zijn er zo'n1.300 actief we dat zien in cellen van een stokoude Het DNA van Hendrikje van Andel-Schipper, bij haar mens", zegt Holstege. "We zijn ondanks die vele mutaties in staat zeer oud te wor- dood op 115-jarige leeftijd de oudste vrouw ter wereld, den en gezond te blijven." toont waar de rem op eeuwig leven zit: in een maximaal Wellicht heeft Van Andel-Schipper vooral zeer veel geluk gehad, reageert aantal celdelingen. Hoewel de Nederlandse nog in goede professorklinischehematologieMarc vorm was, blijkt dat haar DNA beschadigd was en haar Boogaerts (KU Leuven). "Eén mutatie op de juiste plaats kan al volstaan om leuke- bloedstamcellen sterk uitgeput door eindeloze celdeling.
kunnen zich 40 tot mie te krijgen. Deze mevrouw stapelde 50 keer delen.
Dokters geloofden eerst niet dat ze nog zo oud is kunnen honderdenmutatiesop,maarditop De stamcelfabriek raakt onschuldige plaatsen, en haar bloedpro- worden. Barbara Debusschere echter uitgeput, dit na ductie bleef perfect. Op je 115de is dat echt ongeveer 120 jaar door de mazen van het net glippen." ekelharing'. Dat ant- klok celdeling per celdeling ongenadig Wat leren we daaruit over onze eigen woordde Hendrikje aftelt naar het einde.
sterfelijkheid? Mogelijk is er volgens ‘Henny' van Andel- Een internationaal onderzoeksteam Boogaerts een verband met de bevinding Hendrikje van Andel-Schipper hoe ze zo oud was vast in het bloed van het Nederlandse genen' had. "Per dag voltrekken zich mil- had op haar 115de nog geworden toen ze in oudje. De genetici hebben de witte jarden celdelingen. Het is logisch dat 2004, op haar 115de, als oudste vrouw bloedcellen van Van Andel-Schipper daar af en toe foutjes gebeuren. Daarom 2 bloedstamcellen ter wereld gevierd werd. Wetenschap- volledig genetisch in kaart gebracht. Ze heeft iedereen een DNA-herstelmecha- pers hadden evenwel een vermoeden publiceerden hun resultaten in het vak- nisme. Bij Van Andel-Schipper was dat dat haar geheim voor een zeer lang en blad Genome Research. Aanvankelijk sterk aan het werk. Uitzoeken hoe we dat ling worden die uiteinden korter, tot het mogelijke stamcellen – zoals bijvoor- gezond leven elders lag.
gingen Holstege en co. in het bloed van kunnen activeren of oppeppen bij ande- onmogelijk wordt om de cel nog te delen.
beeld die uit navelstrengbloed met hun Portret Hendrikje van Andel-Schipper
Uit de psychologische tests die neu- de vrouw op zoek naar genetische ren is een interessante piste." Bij de schamele twee bloedstamcel- lange telomeren – injecteren bij kanker- rowetenschapper Gert Holstege in 2002 mutaties die niet tot kanker leiden.
len die Van Andel-Schipper nog over- patiënten die door de behandeling hun bij Van Andel-Schipper afnam, bleek Patiënten met bloedkanker hebben hield, bleken de telomeren zeer kort.
eigen stamcellen kwijt zijn en die we nog dat ze het geheugen had van iemand die honderden mutaties in hun bloedcellen.
Dat lijkt erop te wijzen dat de bloed- een lang leven willen geven. Daarnaast half zo oud is. Ze herinnerde zich nog En hoe ouder een mens wordt, hoe Een tweede bevinding in haar analyse stamcellen na ontelbare malen van cel- onderstreept dit ook het mogelijke the- levendig dat Wilhelmina koningin werd meer genetische mutaties hij of zij hoe sloeg Holstege met verstomming.
deling aan het eind van hun Latijn rapeutische belang van rechtstreeks in 1898, toen ze acht was. En hoe ze in Wanneer ze nog meer inzoomde op de waren gekomen. "Het bevestigt wat we ingrijpen op die telomeren." 1926 de stofzuiger als ‘hoogtechnolo- mutaties, bleek het gros van de witte bij muizen zien. Om verder uit te zoe- Er loopt al jaren onderzoek naar kan- ‘Ik ben te vroeg geboren gisch wonder' in huis haalde.
bloedcellen afkomstig van slechts twee ken of de telomeerlengte van bloed- kercellen, waarbij men net probeert de De vrouw besloot op haar 82ste om bloedstamcellen. Mensen worden met stamcellen inderdaad een belangrijke telomeren te verkorten om de kanker haar lichaam na haar dood aan de zo'n twintigduizend bloedstamcellen factor is in de eindigheid van het men- zelf spontaan te laten sterven. Tumoren wetenschap te schenken en. Ze stierf in geboren. Daarvan zijn er op ieder selijk leven, gaan we in vervolgonder- zijn naast embryonale cellen namelijk en ik ga te laat dood' 2005 aan een maagtumor. Onder- moment zo'n 1.300 actief. Als verhitte zoek de genetische samenstelling van de enige cellen bij wie de telomeren niet zoekers bestudeerden haar hersenen en machines produceren die bloedstamcel- meerdere honderdplussers analyseren", verkorten bij celdeling. Ze zijn met bloedvaten en gingen op zoek naar typi- len nieuwe bloedcellen, zoals witte en zegt Holstege.
andere woorden echt oneindig.
sche sporen van veroudering. Ze von- ‘Enkel wanneer we rode bloedcellen. Dan doen ze supersnel.
Mocht dat dezelfde resultaten opleve- BRUSSEL — Hendrikje van Andel-
terugkeek op een heel fijn leven. "Ik den niets. De bloedvaten van Van "Tijdens dit gesprek zijn er bij u en ren, kan er een kans zijn op levensverlen- Schipper werd geboren op 29 juni ben te vroeg geboren en ik ga te laat Andel-Schipper waren klontervrij en in de slijtage van alle mij al evenveel nieuwe bloedcellen aan- ging, speculeert Holstege: ouderen kun- 1890 in het Nederlanse Kloosterveen.
dood", grapte ze.
haar brein waren geen sporen te zien gemaakt als er mensen op aarde zijn", nen dan overwegen om zichzelf jonge Boogaerts: "Het onderzoek naar hoe we Ze woog niet veel meer dan ander- De reden waarom zoveel onder- van de typische aftakeling die tot organen tegelijkertijd zegt Holstege. De dagproductie van de bloedstamcellen toe te dienen. "Of dat dat omgekeerd kunnen toepassen bij halve kilogram, omdat ze veel te zoek kan gebeuren op haar lichaam, dementie kan leiden.
bloedstamcellen ligt op zo'n 400 mil- het eeuwige leven zal brengen, is zeer de normale cellen, is ook geen sciencefic- vroeg ter wereld kwam. Er werd aan- is dat de vrouw op haar 82ste besloot tegengaan met verse jard per dag.
vraag. Bloed mag dan van vitaal belang tion meer. Het is nog niet zover, maar vankelijk voor haar leven gevreesd, haar lichaam aan de wetenschap te Op haar 82ste besloot Maar bij de stokoude vrouw bleven zijn voor de gezondheid van weefsels, we als we vinden hoe we de telomeren maar dankzij de zorg van haar groot- schenken na haar dood. Ze contac- stamcellen is zoiets als er dus nog maar twee van die uiterst kunnen natuurlijk altijd nog doodgaan terug kunnen verlengen, dan kunnen moeder, die Hendrikje vier weken teerde daarvoor aanvankelijk de Nu komt Henne Holstege, de dochter productieve bloedstamcellen over. Had aan een haperend orgaan. Zo is het ten- we normale cellen terug langer laten lang dag en nacht verzorgde, over- Universiteit van Groningen. Toen levensverlenging echt van Gert Holstege en verbonden aan het ze dan minder goed bloed, met een slotte ook bij Hendrikje gegaan." leven. En hen in feite verjongen.
aan de wetenschap Van Andel-Schipper dertig jaar later Medisch Centrum van de Vrije gebrek aan stoffen en zuurstof? Boogaerts vat het belang van "Bij wie nog maar twee bloedstam- Ook tijdens haar jeugd was haar nog altijd in leven was, belde ze terug Universiteit Amsterdam (VUmc), met Holstege: "Neen. Haar bloed was in per- Holsteges onderzoek zo samen: "Ook al cellen heeft, kan dat dan bijvoorbeeld gezondheid broos. Op haar eerste te schenken. Dertig jaar met de vraag of de wetenschap nog de bevinding dat Van Andel-Schipper fecte staat. We gingen dus op zoek naar zullen sommigen misschien beweren leiden tot verhoogde productie tot er schooldag werd ze meteen ziek, geïnteresseerd zou zijn in zo'n oud tegen het einde van haar leven wél aan- PROFESSOR KLINISCHE HEMATOLOGIE die verdwenen bloedstamcellen. We dat zelfs die twee bloedstamcellen zich opnieuw pakweg 1.300 zijn. Dan blijf je waarna Van Andel-Schipper op dok- lichaam. Ja dus.
zienlijke averij met zich meedroeg.
weten dat het aantal stamcellen met nog wel hadden hersteld of vervangen wel nog altijd zitten met het feit dat je tersadvies van school werd gehaald.
Neurowetenschapper Gert "Je kunt dat op twee manieren bekij- ouder worden afneemt. Maar van zo'n hadden kunnen worden, is nu toch wel weinig hebt aan een perfecte bloedpro- Haar vader, die schoolhoofd was, de universiteit en Holstege constateerde na haar dood ken. Het is opmerkelijk dat je met zware 1.300 naar twee, dat kon toch écht niet." duidelijk dat er een finale rem op het ductie wanneer je hart gaat haperen of leerde haar dan maar thuis lezen en dat de 115-jarige een brein had dat DNA-schade zo oud kunt worden en we dan ook oploopt. Bij elke celdeling Toch kwamen de onderzoekers tel- leven zit. Zelfs bij wie niet ten onder gaat je lever het begeeft.
vroeg: ‘Zijn jullie nog overeenkwam met dat van een 60- tot vragen ons af hoelang ze nog had kun- bestaat er namelijk een kans op spon- kens opnieuw uit bij twee. Waren de aan de typische ziektes zoals kankers en "Vandaar dat we in de toekomst Op haar achttiende werd 70-jarige. Van Andel-Schipper had nen doorgaan mocht ze die tumor niet tane mutaties. Te weten komen welke anderen niet meer actief? Doodgegaan? mogelijk tegelijkertijd ook stamcellen nauwelijks aderverkalking en de hebben gekregen", vertelt Holstege.
mutaties niet of net wel tot schade of tot De meest waarschijnlijke verklaring is "Geschat wordt dat de bloedvor- rechtstreeks in versleten organen zul- Ze woonde bij haar ouders tot haar bloedvaten in haar hersenen waren "Anderzijds geven onze bevindingen ziekte leiden, is dan ook een van de doe- uitputting van de stamcelfabriek. Dat mende stamcellen zich 40 tot 50 keer len injecteren. Dat gebeurt nu al bij 46ste, toen ze Dick van Andel leerde Nederlandse de oudste erkende niet beschadigd.
aan dat er wellicht echt een rem op het len van het verouderingsonderzoek.
toonden de telomeren in de witte bloed- kunnen delen, tot het telomerenbobijn onder andere kapotte levers. Enkel kennen. In 1959 overleed haar echtge- levende persoon ter wereld. Ze had al In 2011 kwam Holstege met de leven zit, vervat in de stamcellen." Die Bij Van Andel-Schipper was te zien dat cellen van ‘Henny'.
afloopt. En daarmee ligt de lengte van wanneer we de slijtage van alle organen noot aan slokdarmkanker.
borstkanker overleefd, maar stierf bevinding dat de vrouw zeldzame wondercellen, die altijd maar miljarden ze op haar 115de ruim 450 mutaties in de Telomeren zijn als de plastic uitein- ons leven voorlopig nog op 110 à 120 jaar.
tegelijkertijd tegengaan met verse Tot haar 106de woonde Van Andel- aan de gevolgen van een maagtumor.
veranderingen in haar DNA had, die verse lichaamscellen aanmaken, raken witte bloedcellen had die geen enkel den van je schoenveters: beschermende Deze resultaten bij een zeer oude stamcellen is zoiets als levensverlen- Schipper zelfstandig, daarna ging ze Kort voor haar dood had de vrouw, haar mogelijk hebben beschermd namelijk ooit op, wellicht na ongeveer gevolg voor haar gezondheid lijken te uiteinden van de chromosomen. Die gezonde vrouw bevestigen dat." ging echt mogelijk. En dan moet je nog naar een verzorgingshuis. Ze was die een hevige Ajax-én Oranjefan tegen onder andere dementie en 120 jaar. En de eindigheid van de mens hebben gehad. De mutaties zaten op houden het DNA mooi bijeen en maken De Leuvense expert trekt nog twee altijd, zoals deze dame, het geluk heb- toen nog altijd bij de pinken en gevat.
was, nog verteld dat ze het heel fijn andere ouderdomsziekten. Henne ligt waarschijnlijk vast in een maximaal stukjes DNA die niet in verband staan het mogelijk dat er telkens opnieuw cel- belangrijke conclusies. "Eerst en vooral ben dat je heel lang geen mutaties Van 29 mei 2004 tot haar overlij- had gevonden de oudste mens ter Holstege zet de genetische analyses aantal celdelingen, alsof een biologische met een ziekte. "Het is de eerste keer dat len worden gedeeld. Maar bij elke celde- weten we nu dat we maar best zo jong oploopt die je finaal vellen." den op 30 augustus 2005 was de wereld te zijn geweest, en dat ze Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 8 pagina 9 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Op 20 maart vond het jaarlijks terugkerende symposium de Dementie Update plaats in het ABN AMRO Hoofdkantoor in Amsterdam mede mogelijk gemaakt door ABN AMRO. De Dementie Update behandelde 4 grote thema's: andere vormen van dementie, Europa, pre-dementie en zorg. Belangrijke thema's voor het snel ontwikkelende veld van dementie onderzoek. Met een volle zaal met 200 mensen op een prachtige locatie werd het een succesvolle dag.
Lunch & Learn bijeenkomsten
dr. Femke Bouwman en dr. Yolande Pijnenburg Sinds 2013 organiseert het VUmc Alzheimercentrum maandelijkse Lunch & Learn bijeenkomsten waar steeds wisselende onderwerpen worden behandeld die bij patiën- Binnen onder andere het curriculum Geneeskunde en ten met dementie en hun mantelzorgers leven. Tijdens de de master-opleiding Neuroscience Colleges zijn colleges Lunch & Learn vertelt een expert over de nieuwste weten- gegeven over diverse dementie-gerelateerde onderwerpen.
schappelijke inzichten en vertaalt deze naar de praktijk. Verder verzorgde het VUmc Alzheimercentrum presentaties Onderwerpen die in 2014 aanbod zijn gekomen waren o.a. binnen de kaderopleiding psychogeriatrie en in het kader dementie en communicatie, het gebruik van technische van landelijk onderwijs van de opleiding ouderenpsychiatrie.
hulpmiddelen bij dementie, hoe wordt de diagnose demen-tie gesteld, gedragsveranderingen bij dementie en genetica Het cursusbureau organiseert met regelmaat nascholingen Wilt u op de hoogte gehouden worden van komende bijeen- en symposia op gebied van dementie voor professionals uit komsten? Stuurt u dan een e-mail naar: binnen- en buitenland. Evan van Egmond (hoofd zorg) en Freek Gillissen (zorg consulent) Het jaar 2014 begon met een casuïstiekcursus vanuit de Werkgroep Gedragsneurologie van de Nederlandse Ver- Patiënten
eniging voor Neurologie in samenwerking met het VUmc Het VUmc Alzheimercentrum is het expertise centrum hoe het stellen van de diagnose in zijn werk gaat. Alzheimercentrum. Aan de hand van casussen die door de op het gebied van jonge mensen met dementie. In 2014 Prof. dr. Erik Scherder had een wervelende presentatie deelnemers zelf werden ingebracht, werden onderwerpen hebben we 515 nieuwe patiënten gezien, afkomstig uit over het nut van bewegen. Care & Culture kregen de als klinische fenomenologie, diagnostiek, biomarkers, far- heel Nederland. Ruim de helft van deze patiënten zijn hele zaal aan het zingen. Kok Jang Hamen liet zien hoe macotherapie en niet-medicamenteuze interventie interac- jonger dan 65 jaar. je op creatieve wijze heerlijk eten maakt voor dementie patiënten. In de pauze kon iedereen dit proeven. Bij het Een delegatie uit Japan wilde graag een kijkje in de keuken afscheid kregen de deelnemers het boek ‘Ze zeggen dat het van de dementiezorg in Nederland. In Japan neemt het aan- Op 22 september jl. vond in de ochtend het symposium zo niet langer gaat' van George Starke. tal mensen met dementie snel toe en de groep wilde graag voor zorgprofessionals plaats, getiteld "Life goes on, leren van onze aanpak.
mogelijkheden na de diagnose'.
In april bezocht een groep neurologen, psychiaters en Door middel van een gevarieerd programma werd de geriaters uit verschillende landen (Italië/Spanje/Brazilië/ aandacht gevestigd op de mogelijkheden die er nog WEL Polen/UK/Ierland) het VUmc Alzheimercentrum. Men was zijn, nadat de diagnose dementie is gesteld. Femke van der onder de indruk van onze unieke werkwijze op gebied van Linden, Freek Gillissen en Sietske Sikkes vertelden over patiëntenzorg en wetenschap.
Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 10 pagina 11 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 het ziektebeloop te voorspellen (prognose) en te volgen door de tijd (monitoren). dr. Bart van Berckel dr. Pieter Jelle Visser dr. Sietske Sikkes dr. Rik Ossenkoppele dr. Femke Bouwman 3. Vasculaire factorenDementie op oudere leeftijd heeft vaak meerdere oorzaken. Naast de ziekte van Alzheimer speelt ook schade om de allerbeste voorspellers voor Alzheimer in (nog) meetmethode te ontwikkelen die zowel cognitieve aan de grote en/of kleine bloedvaten in de hersenen niet demente individuen te vinden. In het kader van problemen als problemen in het dagelijks leven kan meten.
(cerebrovasculaire schade) een rol. Deze onderzoekslijn dit project onderzoeken we 200 gezonde, oudere • Swimming against the current (subsidie: Internationale bestudeert het effect van deze schade aan bloedvaten in de Stichting Alzheimer Onderzoek; dr. Rik Ossenkoppele). hersenen in relatie tot het ontstaan van dementie.
• CODA (samenwerkingspartner: Boehringer-Ingelheim; Een onderzoek gericht op wat er wél goed gaat in de prof. Wiesje van der Flier): Het alzheimer-eiwit amyloid hersenen. Kunnen de hersenen extra reserve hebben die 4. Interventies toont aan dat iemand alzheimer-schade in de hersenen hen beschermt tegen Alzheimer? • Farmacologische interventies heeft, maar het voorspelt niet wannéér iemand achteruit • ENIGMA (subsidie: NWO-Food Cognition Behaviour; Deze onderzoekslijn is gericht op het vinden gaat. In dit project proberen we indicatoren te vinden die prof. Philip Scheltens): In dit interventie-onderzoek van therapie. Het onderzoek naar therapie met snelheid van achteruitgang voorspellen.
onderzoeken we of de medische voeding Souvenaid prof. Wiesje van der Flier medicamenten vindt grotendeels plaats in de vorm van • predictND (subsidie: Europese Unie FP7; prof. Wiesje invloed heeft op de verbindingen tussen hersencellen, contract research met grote farmaceutische bedrijven van der Flier): Een Europees consortium (Finland, zoals gemeten met PET.
De onderzoeksactiviteiten van het VUmc
en hebben we ondergebracht in het Alzheimer Research Denemarken, Engeland, Italië, Luxemburg, Nederland) • Retina (subsidie: Neuroscience Campus Amsterdam; Alzheimercentrum concentreren zich rond vier
Center (www.arconderzoek.nl). probeert de diagnostiek van alzheimer te verbeteren dr. Femke Bouwman). In deze proof-of-concept studie • Niet farmacologische interventies door alle beschikbare informatie zo goed mogelijk te onderzoeken we of een foto van het oog (de retina) 1. Verschillen in verschijningsvorm Niet alleen medicatie, maar ook andere (leefstijl) factoren integreren met behulp van geavanceerde software.
behulpzaam kan zijn bij het stellen van de diagnose Er bestaan verschillende vormen van dementie, zoals de kunnen van invloed zijn op het beloop en de symptomen • Hart-Brein project (subsidie: Cardiovasculair Onderzoek Alzheimer. Het idee is gebaseerd op het feit dat de retina ziekte van Alzheimer, frontotemporale dementie (FTD) van dementie. Voorbeelden hiervan zijn onderzoeken Nederland (CVON); prof. Wiesje van der Flier). Een als het ware een vooruitgeschoven deel van de hersenen is. en dementie met Lewy lichaampjes (DLB). Ook binnen naar de invloed van bewegen, licht en voeding. Nationaal consortium dat de link tussen hart en hoofd • Understanding hallucinations (subsidie ZONMW; de ziekte van Alzheimer zijn grote verschillen; bij de ene onderzoekt. Binnen VUmc werkt het Alzheimercentrum prof. Stam). Samenwerkingsproject gecoördineerd door patiënt staat vergeetachtigheid op de voorgrond, bij de nauw samen met de afdeling cardiologie.
prof. Sommer (UMCU) waarin de phenomenologie van andere patiënt zijn het juist symptomen zoals traagheid • SCIENCe (donatie: Gieskes-Strijbis fonds; prof. Wiesje hallucinaties in een groot aantal ziektebeelden wordt of onhandigheid. Patiënten met dementie op jonge leeftijd van der Flier): Een project dat zich richt op het vinden bekeken. Binnen VUmc includeren we patiënten met AD, presenteren zich vaak anders dan oudere patiënten. Deze van indicatoren voor de toekomstige ontwikkeling van onderzoekslijn richt zich op het vinden van biologische dementie bij patiënten met subjectieve klachten. We • Multimodale Imaging (subsidie: ZonMW Memorabel; mechanismen die de verschillen in verschijningsvorm hopen dat deze vroegste veranderingen in de hersenen dr. Alle Meie Wink). Het doel van dit kunnen verklaren.
ons aanknopingspunten voor de ontwikkeling van samenwerkingsproject met Spanje is om de diagnose medicijnen kunnen geven.
van alzheimer te optimaliseren door middel van het Deze onderzoekslijn is gericht op het vinden van nieuwe • FIAD (samenwerkingspartner: AVID; dr. Bart van Berckel): combineren van verschillende types hersenscans. methoden die kunnen helpen bij het stellen van de Een project dat de waarde van de beste toepassing diagnose. Het onderzoek is voor een groot deel gericht op ontwikkelt om hersenscans gemaakt met Florbetapir, een het vinden van indicatoren (ook wel markers genoemd), methode om het alzheimer-eiwit in beeld te brengen, te Het Hart-Brein team die vóórdat er sprake is van ernstige achteruitgang in het dagelijks functioneren al kunnen voorspellen wie de ziekte • EMIF-AD (subsidie: EU – IMI; dr. Pieter Jelle Visser): Een • Capturing Change in Cognition (subsidie: ZonMW van Alzheimer krijgt. Ten slotte richt deze lijn zich ook op Europa-breed onderzoek met 60 partners, dat zich richt Memorabel; dr. Sietske Sikkes). Het doel van dit het vinden van indicatoren (markers) die geschikt zijn om op het koppelen van grote, bestaande databestanden samenwerkingsproject met Engeland is om een Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 12 pagina 13 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Het Alzheimer Research Center
Het VUmc Alzheimercentrum heeft deelname aan
geneesmiddelenonderzoek, dat we doen in samenwerking
met de grote farmaceutische bedrijven, ondergebracht
Maja Binnewijzend
Lieza Exalto
in een aparte organisatie: het Alzheimer Research Functional and perfusion MRI in dementia
Diabetes and dementia: the bitter taste of a sweet
Center (ARC). Het ARC is specifiek toegerust voor het 21 maart 2014; promotoren: prof. dr. F. Barkhof, disease. Universiteit Utrecht. UMCU.
uitvoeren van klinische studies naar de ziekte van prof. dr. Philip Scheltens, copromotor: dr. J.P.A. Kuijer. 3 april 2014; promotoren: prof. dr. G.J. Biessels, Alzheimer en bevindt zich op loopafstand van VUmc. prof. dr. J. Kapelle, prof. dr. Philip Scheltens, Elke studie heeft zijn eigen team, bestaande uit een copromotor: dr. W.M. van der Flier.
researchverpleegkundige, onderzoeksarts, neuroloog Maja Binnewijzend onderzocht Lieza Exalto komt in haar en neuropsycholoog. De verantwoordelijke artsen het ziekteproces dat zich promotie onderzoek tot (hoofdonderzoekers van de verschillende studies) zijn in de hersenen afspeelt bij de conclusie dat diabetes prof. dr. Philip Scheltens en dr. Niels Prins, tevens de patiënten met de ziekte van en risicofactoren voor directeur van het ARC. Meer informatie over het ARC vindt Alzheimer. Daarbij maakte zij hart en vaatziekten al u op www.arconderzoek.nl. gebruik van MRI. Hoe verder vroeg in het leven moeten het stadium van Alzheimer, worden aangepakt om hoe slechter de hersendoor- het risico op dementie te bloeding en de samenwerking Contractresearch Alzheimer Research Center (ARC)
Doorlopende klinische studies in 2014: tussen hersengebieden van Nieuw gestarte klinische studies in 2014: • Scarlet Road (sponsor: Roche): Een fase 2/3, multicenter, een patiënt.
Het is al langer bekend • Marguerite Road (sponsor: Roche): Een fase 3, gerandomiseerde, dubbelblinde placebo-gecontroleerde dat mensen met diabetes gemiddeld twee keer zo veel multicenter, gerandomiseerde, dubbelblinde placebo- studie bij patiënten met prodromale ziekte van Neurodegeneratieve ziekten risico lopen op dementie als mensen zonder diabetes. gecontroleerde studie Alzheimer naar het effect van subcutaan gantenerumab zoals de ziekte van Alzheimer worden gekenmerkt door Tijdens haar promotie-onderzoek heeft ze gezocht naar bij patiënten met (RO4909832) op cognitie en dagelijks functioneren.
krimp van de hersenen. Met behulp van een MRI-scan is het manieren om te voorspellen wie precies een verhoogd lichte ziekte van • MK-8931-017 (sponsor: MSD): Een fase 2/3 multicenter, mogelijk deze hersenkrimp in beeld te brengen. MRI kan risico heeft. Veel mensen met diabetes krijgen namelijk Alzheimer naar het gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde echter ook in een eerder stadium gebruikt worden, bij- nooit dementie en zijn dus ook niet gebaat bij een effect van subcutaan studie bij patiënten met lichte tot matig-ernstige ziekte voorbeeld om slecht functionerende hersencellen in kaart behandeling hiertegen. Maar degene met een verhoogd van Alzheimer naar het effect van een beta secretase te brengen. Maja Binnewijzend keek op MRI-scans naar de risico op dementie kunnen we in de toekomst misschien remmer, MK-8931-017, op cognitieve en functionele samenwerking tussen verschillende hersengebieden (‘con- behandelen om de ziekte uit te stellen of te voorkomen.
cognitie en dagelijks achteruitgang, en naar de tolerantie en veiligheid van dit nectiviteit') en naar hersendoorbloeding (‘perfusie').
• Encenicline (sponsor: Forum): Een fase 3 multicenter, • SAR228810 (sponsor: Sanofi): Een fase 1 multicenter, Zowel de connectiviteit als de hersendoorbloeding bleken gerandomiseerde, dubbelblinde placebo-gecontroleerde gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde minder goed te zijn bij patiënten met de ziekte van Alzhei- studie bij patiënten met lichte tot matige ernstige ziekte studie bij patiënten met lichte tot matig-ernstige mer ten opzichte van een gezonde controlegroep, met name van Alzheimer naar het effect van EVP 6124-025 (tablet) ziekte van Alzheimer naar de veiligheid en de optimale in de achterste hersengebieden. Bovendien bleek er een op cognitie en dagelijks functioneren.
dosering van een monoclonaal antilichaam, SAR228810, verband tussen het stadium van de ziekte van Alzheimer • MK-8931-019 (sponsor: MSD): Een fase 3 multicenter, gericht tegen Alzheimer-beta. waarin een patiënt zich bevindt en de hersendoorbloeding gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerd • TRx-237-007 (sponsor: TauRx): Een fase 3 multicenter, en samenwerking tussen verschillende hersengebieden. Hoe studie bij patiënten met prodromale ziekte van gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde verder het stadium van Alzheimer, hoe slechter de hersen- Alzheimer naar het effect van een beta secretase remmer, studie bij patiënten met gedragsvariant frontotemporale doorbloeding en de samenwerking tussen hersengebieden.
MK-8931, op cognitieve en functionele achteruitgang, en dementie naar het effect van een tau aggregatie remmer, Gebruik van MRI heeft meerdere voordelen. Het vermin- naar de tolerantie en veiligheid van dit middel.
LMTM, op cognitieve en functionele achteruitgang, en dert zowel de belasting voor de patiënt als de kosten voor • KHK6640 (sponsor: Kyowa Hakko Kirin): Een fase 1, naar de tolerantie en veiligheid van dit middel.
diagnostiek. Er hoeven dan namelijk geen andere aanvul- dubbelblind, placebogecontroleerd onderzoek met lende hersenscans (PET) gemaakt worden. Bovendien is MRI enkelvoudige verhogende dosis en meerdere verhogende geschikt voor het monitoren van ziekteprogressie, bijvoor- doses van KHK6640 (intraveneus) bij de ziekte van Alzheimer.
beeld voor klinische trials.
Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 14 pagina 15 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Hanneke de Waal
Wesley Jongbloed
Esther Poortvliet-Koedam
Argonde van Harten
Understanding heterogeneity in Alzheimer's disease:
Early-onset dementia: Unravelling the clinical
The road less traveled
A neurophysiological perspective
Biochemical signals from the brain
phenotypes.
7 november 2014; promotoren: prof. dr. Ph. Scheltens, 25 april 2014; promotoren: prof. dr. Philip Scheltens, 8 mei 2014; promotoren: prof. dr. M.A. Blankenstein, 28 mei 2014; promotor: prof. dr. Ph. Scheltens, prof. dr. C.B.M. Oudejans, copromotoren: dr. W.M. van der prof. dr. Stam, copromotoren: dr. W.M. van der Flier, prof. dr. Philip Scheltens, copromotor: dr. Veerhuis. copromotoren: dr. Y.A.L Pijnenburg, dr. M.P. Wattjes. Flier, dr. C.E. Teunissen. dr. E.C.W. van Straaten. De ziekte van Alzheimer Uit onderzoek van Esther Mensen met subjectieve onderzocht tragere wordt vaak pas in een laat Poortvliet-Koedam hersenactiviteit bij "jonge" stadium ontdekt, wanneer blijkt dat een nieuwe geheugenklachten, maar de hersenen al flink graderingsschaal om hun cognitieve functies Er bestaan duidelijke zijn aangetast. Wesley krimp van de hersenen bij zijn normaal. Een deel Jongbloed deed onderzoek jonge alzheimerpatiënten van hen ontwikkelt op hersenactiviteit tussen naar biochemische te bepalen, helpt bij het den duur echter wel oude en relatief jonge indicatoren waarmee onderscheiden van andere cognitieve achteruitgang, alzheimerpatiënten. Ook alzheimer mogelijk in een vormen van dementie.
wat te merken is aan heeft de ziekte in beide vroeg stadium kan worden verslechtering van het groepen invloed op geheugen en het plannen verschillende delen van de voorkomende vormen en monitoren van Jongbloed onderzocht bij mensen onder de 65 gedrag. Met behulp van of clusterine als indicator voor alzheimer kan worden jaar zijn de ziekte van Alzheimer en de gedragsvariant van biomarkers in hersenvocht probeerde Argonde van Harten Hanneke de Waal richtte zich tijdens haar onderzoek op gebruikt. Dit eiwit is betrokken bij het vormen van frontotemporale dementie (bvFTD). "Deze ziektebeelden te voorspellen bij wie dat het geval was. Het blijkt dat de hersenactiviteit van alzheimerpatiënten. Zij vergeleek eiwitneerslagen buiten de hersencellen, een belangrijk zijn in theorie zeer verschillend, maar in de praktijk aanwezigheid van biomarkers die passen bij de ziekte van patiënten die de ziekte voor hun 65e kregen met patiënten kenmerk van alzheimer. Uit zijn eerste studie bleek vaak lastig te onderscheiden. Een derde van de Alzheimer, zoals verlaagd eiwit Aß42, de kans verhoogt op die de ziekte pas later kregen. Bekend is dat de ziekte dat patiënten die gedurende het onderzoek alzheimer alzheimerpatiënten onder de 65 heeft bijvoorbeeld andere het krijgen van milde cognitieve stoornissen en dementie zich in beide groepen op verschillende manieren uit. Bij ontwikkelden bij aanvang een hogere concentratie symptomen dan geheugenstoornissen" door de ziekte van Alzheimer.
oude patiënten staan voornamelijk geheugenstoornissen clusterine in hun bloed hadden dan patiënten die de op de voorgrond, terwijl jonge patiënten vaker problemen ziekte niet kregen. Doordat niet iedereen met een hoge Een MRI van jonge alzheimerpatiënten laat doorgaans Daarnaast heeft Argonde van Harten in samenwerking hebben met bijvoorbeeld taal en gezichtsherkenning. concentratie clusterine in het bloed alzheimer kreeg, kan een krimp van de hersenen zien in de achterste met het moleculair biologisch laboratorium gepoogd Door hersenactiviteit te meten met behulp van elektro- dit niet als indicator voor de ziekte worden gebruikt.
hersengebieden. Poortvliet-Koedam ontwikkelde tijdens een nieuwe biomarker voor de ziekte van Alzheimer te encefalografie (EEG), ontdekte De Waal dat relatief haar onderzoek een schaal waarmee deze krimp kan ontwikkelen op basis van een expressieprofiel van hele jonge alzheimerpatiënten over het algemeen ernstigere Uit een vervolgstudie bleek bij een groep van ruim worden gemeten. "Met behulp van deze schaal kunnen we kleine stukjes RNA (microRNA) in hersenvocht. Patiënten afwijkingen in hun EEG hebben dan oude patiënten. tweehonderd personen, die bij de start van het onderzoek de mate van krimp zien en is het bovendien mogelijk om met de ziekte van Alzheimer konden nog niet consistent Ook hebben zij een tragere hersenactiviteit dan oudere nog geen cognitieve beperking hadden, dat de concentratie alzheimerpatiënten te onderscheiden van patiënten met van gezonde controles worden onderscheiden. Dit kwam patiënten. In de achterste hersengebieden zijn deze clusterine in hersenvocht bij aanvang hoger was bij een andere vorm van dementie", aldus de promovenda. vooral doordat leeftijd grote invloed blijkt te hebben op verschillen het grootst. De resultaten van dit onderzoek mensen die gedurende het onderzoek alzheimer kregen. Met de bevindingen uit dit onderzoek kan een betere deze microRNA's.
tonen aan dat de ziekte van Alzheimer in jonge en Het feit dat de concentratie in bloed samenhangt met die en vroegere diagnose worden gesteld. Dit is belangrijk oude patiënten zich via een andere route ontwikkelt. in hersenvocht geeft hoop dat indicatoren voor alzheimer omdat dementie op jonge leeftijd een agressief verloop Toekomstige behandelingen moeten hierop worden in het bloed gevonden kunnen worden. Dit zou de heeft. Patiënten en hun naasten kunnen beter worden onderzoeken makkelijker maken voor de patiënt, omdat geïnformeerd over wat hen te wachten staat en artsen een buisje bloed veel eenvoudiger af te nemen is dan kunnen een behandelplan maken dat beter aansluit bij de Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 16 pagina 17 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Het wetenschappelijk onderzoek dat we doen is heel kost- Dementie op jonge leeftijd: met beweging in
baar. Om hoogwaardig onderzoek mogelijk te maken, zijn Genootschap in Beelden aan Zee Museum
we voor het overgrote deel afhankelijk van gelden door traject waarbij zij een idee bedachten en verder ontwikkel- De eerste Genootschapsbijeenkomst in 2014 vond plaats op 3 december 2014; promotoren prof. dr. E.J.A. Scherder, derden. De financiële steun van bedrijven, (vermogens) den. In 4 bijeenkomsten kregen ze trainingen, workshops 21 januari in het museum Beelden aan Zee te Scheveningen. prof. dr. Ph. Scheltens, copromotor: dr. L.H.P. Eggermont. fondsen en particulieren is cruciaal voor de voortgang van en begeleiding om hun idee/concept verder vorm te geven. Op deze mooie locatie gaf prof. dr. Henry Weinstein een bij- ons onderzoek om oplossingen te vinden voor dementie. Dit resulteerde op 10 december in een spetterende slot- zondere presentatie over ‘de invloed van kunst op het brein'. Beweging lijkt gerelateerd Ondanks de voortdurende economische crisis, zijn onze avond in het Koelschip van Heineken, waarbij ieder team Daarna volgde een interessante rondleiding onder leiding van te zijn aan het geheugen inkomsten het afgelopen jaar wederom gegroeid. We zijn haar product presenteerde aan de honderd gasten.
Caroline Wynaendts. en het emotioneel al onze donateurs hier zeer dankbaar voor. Graag staan Museum Beelden aan Zee is gestart met een kunstprogramma welbevinden. Tot op heden we stil bij de waardevolle steun van onze hoofdsponsor In 2015 worden 2 pro- voor dementie patiënten en hun mantelzorgers. Dit program- richt onderzoek naar de AEGON Nederland N.V., die niet alleen haar vaste donatie
ducten verder uitgewerkt ma is geïnspireerd op het Onvergetelijk Stedelijk programma invloed van beweging zich verstrekte maar ook haar personeel betrok om extra inkom- en in de markt gezet. Het van het Stedelijk museum in Amsterdam en het Meet me at weinig op jonge mensen sten te genereren met speciale acties. Ook Heineken N.V.
team dat de Alzheimer MoMa-programma van het museum of Modern Art in New met dementie. Daarom was dit jaar zeer genereus door naast hun jaarlijkse donatie sokken als symbool voor York. Ga voor meer informatie naar www.beeldenaanzee.nl startte Astrid Hooghiemstra de finale van het Alzheimer Lab te hosten in de Heineken dementie in de markt een studie naar het effect wil zetten, gaat dit doen van drie verschillende in samenwerking met Op 16 april vertoonde AEGON voor 100 AEGON medewer- beweegprogramma's Het SCIENCe onderzoek is mogelijk gemaakt door een zeer Alzheimer Nederland,
kers en hun families een aangrijpend toneelstuk rondom op het denkvermogen genereuze donatie van het Gieskes-Strijbis fonds en door
reclamebureau N=5 en
het thema Alzheimer door toneelgroep ONI uit Vlaardingen. (bijvoorbeeld het geheugen en de aandacht), activiteiten van de sponsoring van Ingrosyl B.V. is een nieuw wetenschap-
met financiële steun van Wiesje van der Flier vertelde de aanwezigen onder meer het dagelijkse leven (bijvoorbeeld koken) en de kwaliteit van pelijk onderzoek mogelijk naar genetische overeenkomsten UPC. Ook het concept ‘vergeten geld' zal verder gecon-
over de impact van deze ziekte op de patiënt en zijn om- leven bij jonge mensen met dementie. tussen ALS en fronto temporale dementie. Ook onze trouwe cretiseerd en in de markt gezet worden. Meer informatie geving. Op deze bijzondere gelegenheid overhandigde Mar- donateurs Kroonenberg Groep, Rabobank Amsterdam,
over de initiatieven van 2014 en het nieuwe Alzheimer Lab jolein Wester (programmamanager MVO AEGON) Wiesje een Hooghiemstra ondervond dat deze jonge patiënten veelal TKH Group, Blackstone en Egenic bedanken we voor hun
2015 vindt u op www.alzheimerlab.nl. cheque van 4.850 euro. Dit bedrag is door de medewerkers een druk leven hebben, bijvoorbeeld met nog jonge trouwe en essentiële steun aan ons centrum. bijeen gebracht door de waarde van hun kerstpakket aan kinderen. Hierdoor bleek het lastig hen te betrekken bij Het 100-plus onderzoek heeft een belangrijke impuls gekre- het VUmc Alzheimercentrum te schenken.
bewegingsonderzoek. Daarom beveelt zij wetenschappers gen door een substantiële donatie van Marcel Boekhoorn.
aan om toekomstige beweegprogramma's flexibel aan te PGGM SpinningMarathon
bieden: inpasbaar in het leven van de patiënt. Een antwoord Op 24 april fietsten bijna 250 deelnemers, verdeeld over vinden op de vraag of beweging een positieve invloed 34 teams, een spinningmarathon in de centrale hal van het heeft op de symptomen van dementie bij jonge mensen PGGM kantoor in Zeist. Onder muzikale begeleiding van blijf relevant - met het oog op zinvolle dagbesteding en een dj gingen de deelnemers de sportieve uitdaging aan passende zorg - voor deze vooralsnog ongeneeslijke ziekte.
om geld bij elkaar te fietsen voor de strijd tegen dementie. Alzheimer Lab
Met elkaar haalden zij ruim 33.000 euro op voor het 100- In 2014 ging een nieuw initiatief van start. In partner- ship met KPMG, &samhoud en McKinsey&Company
Onze buitengewone dank gaat uit naar onze partners KPMG, zijn jonge toptalenten bij grote Nederlandse bedrijven de &samhoud en McKinsey & Company, alle deelnemende uitdaging aangegaan om social ventures te starten. Doel: bedrijven, participerende talenten, inspiratoren en andere structureel geld ophalen voor wetenschappelijk onderzoek betrokkenen bij het Alzheimer Lab. Vanwege het grandioze naar dementie. In 5 teams volgden de talenten, gekoppeld succes is in april 2015 de tweede editie van het Alzheimer aan een onderzoeker van het VUmc Alzheimercentrum, een Lab van start gegaan. Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 18 pagina 19 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Genootschapsdiner
De prachtige Kerkzaal van de Hermitage vormde op 22 mei
het decor voor het jaarlijkse Genootschapsdiner waar 120
gasten werden verwelkomd met een rondleiding door een
bijzondere tentoonstelling over "De Zijde Route" . Frénk
van der Linden interviewde Henne Holstege over haar vor-
Wouter Bos vlagt af deringen binnen het 100-plus onderzoek. Martin van Rijn, staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Viggo Waas stelde zich beschikbaar voor een spontaan vragenuurtje. Deze derde Alzheimerrally georganiseerd door de bestuurs- De gasten kregen de gelegenheid onder leiding van Frénk trum en Floor Duits ging dieper in op de vraag wat de rug- leden van Stichting Gelders Rally Team (Martin Roosen- van der Linden om hem vragen te stellen waar hij met veel genprik bij dementie aan informatie oplevert. Nederlands Jeroen van der Boom zingt boom, Jan de Beus en Frans Diepeveen) was weer een dave- aandacht en betrokkenheid op antwoordde. Onze dank ‘Duizend Harten' voor dementie bekendste bandoneonist Carel Kraayenhof verzorgde
rend succes. Op een prachtige nieuwe locatie nabij Meppel, gaat speciaal uit naar de Bank Giro Loterij voor het beschik- een ontroerend muzikaal intermezzo. Daarna vertelde Chateau de Havixhorst, verschenen op 11 april 131 equi- baar stellen van deze unieke locatie en naar de bank Insin- Nederland (Erasmus MC) en Alzheimer Nederland. Doel is Frans van Schayk heel openhartig over zijn ervaringen met pes aan de start, met een grote variatie aan schitterende ger De Beaufort voor het mogelijk maken van deze avond.
om geld op te halen voor gemeenschappelijk onderzoek het verzorgen van zijn vrouw Juliette Fleers die op jonge automobielen. Wouter Bos, voorzitter raad van bestuur van naar genetische factoren bij dementie. leeftijd de ziekte van Alzheimer kreeg. Tot slot volgde een VUmc, gaf het startsein voor een prachtige toertocht door AEGON Alzheimer Fietschallenge
Zowel in de boot interactieve sessie met een panel van neurologen, waar- het omliggende landschap. De opbrengst van 43.000 euro als op ergometers bij een levendige discussie loskwam met de aanwezigen. gaat naar het 100-plus onderzoek. De editie van 2015 vond zetten vele spor- Tijdens de afsluitende borrel gaven de onderzoekers uitleg plaats op 17 april jl. tievelingen zich over hun onderzoek. Lees meer over Alzheimer Rally op www.alzheimerrally.nl in om 8 kilometer te roeien voor Opening van de beurs
het goede doel. Er werd 21.000 euro opgehaald! Hoofdsponsor Aegon verzorgde wederom de deelname van Olympische roeiers en 8 teams. Na alle Op vrijdag 23 mei vond de tweede editie plaats van de inspanningen bracht Jeroen van der Boom zijn nieuwe Aegon Fiets Challenge voor het VUmc Alzheimercentrum. single ‘Duizend Harten' ten gehore. Met dit nummer wil hij Medewerkers van Aegon en hun intermediairs fietsten zo'n iedereen die met dementie te maken heeft een hart onder 100 kilometer vanaf het kantoor Aegon Leeuwarden via de riem steken. De opbrengsten van zijn single gaan naar een prachtige merenroute terug naar het WTC Leeuwarden. Alzheimer Nederland. Doet u ook mee op zaterdag 19 sep- Met deze tocht werd maar liefst 25.000 euro bij elkaar tember 2015! Dan wordt de Head First Race voor de derde gefietst voor het 100-plus onderzoek. Dr. Henne Holstege, verantwoordelijk voor het 100-plus onderzoek was in Leeu- Schrijf u in op www.headfirstrace.nl warden aanwezig om de sportieve dames en heren aan te Naar aanleiding van Wereld Alzheimerdag had prof. Philip De professionele aanpak en enthousiaste inzet van moedigen en de cheque in ontvangst te nemen.
Wereld Alzheimerdag bij VUmc
Scheltens op 22 september de eer om de handelsdag op de Martin Roosenboom, Jan de Beus en Frans Diepeveen Op 22 september presenteerde Viggo Waas op een zeer
beurs te openen door het slaan van de gong. Symbolisch is niet onopgemerkt gebleven. Op 10 juni ontvingen Head First Race
enthousiaste en open manier de jaarlijkse bijeenkomst van luidde het VUmc Alzheimercentrum hiermee ook de zij namens Wouter Bos de VUmc Extra Award voor
Voor de tweede maal werd op 20 september de Head First VUmc Alzheimercentrum voor patiënten, familie en andere noodklok voor de impact van de ziekte van Alzheimer en hun bijzondere inspanning om dit evenement tot een Race gehouden op de Willem-Alexander Baan te Rotterdam relaties. Wiesje van der Flier besprak de voortgang van het andere vormen van dementie op de samenleving. geweldig succes te maken. in samenwerking met het Alzheimercentrum zuidwest wetenschappelijke onderzoek bij het VUmc Alzheimercen- Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 20 pagina 21 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Genootschap tot steun van het
Bestuursleden Stichting Steun VUmc Alzheimercentrum: Met grote schrik en ongeloof namen wij in februari 2014 • Dhr. A.A.G. Fluitman, (voorzitter) voormalig voorzitter kennis van het plotselinge overlijden van Els Borst. Het Genootschap tot steun van het VUmc Kamer van Koophandel Amsterdam. Mevrouw Borst was als lid van ons Comité van Alzheimercentrum telt al ruim 60 leden. Dit ‘Genootschap' • Dhr. Drs. W.J. Bos, voorzitter raad van bestuur VUmc. Aanbeveling nauw betrokken bij het VUmc is een particulier initiatief van mensen die betrokken • Dhr. ir. H.M.T. Broeders, director McKinsey & Company Alzheimercentrum. Vanaf het eerste uur heeft zij haar zijn bij de gevolgen van de ziekte van Alzheimer en/ naam verbonden aan het centrum. Wij zullen haar of het maatschappelijke belang voor een oplossing voor • Dhr. Ir. J.B.P. Coopmans, algemeen directeur Ziggo. oprechte en warme betrokkenheid missen en ons werk dementie zeer hoog achten. De leden zijn bezorgd over • Dhr. U. Coronel, voorzitter Raad van Toezicht Artis, in haar geest voortzetten.
Het meest in het oog springende symptoom van dementie de sterke toename van het aantal patiënten en het effect bestuurslid Fonds Gehandicaptensport. is geheugenverlies. Van oudsher leggen we een knoop van dementie op de samenleving. Zij voelen zich direct en • Dhr. Mr. Drs. M.B.A. Keim, RA, directievoorzitter AEGON in de zakdoek om iets niet te vergeten. Ook staat de op persoonlijke wijze betrokken bij het onderzoek en de Nederland N.V. en lid van de Management Board van Waarom donaties via de Stichting VUmc Fonds? knoop symbool voor verbondenheid: de verbondenheid voortgang daarvan. Tijdens exclusieve bijeenkomsten door AEGON N.V. Inkomsten worden geïnd, beheerd en verantwoord door de tussen patiënten en hun naasten enerzijds, en die tussen het jaar heen worden de leden door de onderzoekers op • Mw. Drs. C. Kielstra-Versteegh, zelfstandig consultant. Stichting VUmc Fonds. Voor deze constructie is gekozen wetenschap en zorg anderzijds. de hoogte gehouden van het wetenschappelijk onderzoek • Mw. Drs. C.E. Princen, lid Raad van Bestuur ABN Amro. en krijgen zij de gelegenheid deskundigen op het gebied • Dhr. Drs. A. Schouwenaar, voormalig Voorzitter en CEO 1. Het VUmc Fonds een reeds bestaande rechtspersoon van Samenwerking met Alzheimer Nederland
van de ziekte van Alzheimer te ontmoeten. Leden van het Raad van Bestuur Endemol Holdings B.V. VUmc is, onder extern bestuur. Samen met Alzheimer Nederland werkt het VUmc Alzhei-
Genootschap doneren jaarlijks minimaal 2.000 euro voor • Dhr. Drs. R.M. Weisz, partner/directeur onroerend goed 2. Het VUmc Fonds de financiële administratie en beheer mercentrum samen aan een ‘wereld zonder alzheimer'. Het ten minste vijf jaar. van de gelden voor de diverse VUmc onderdelen ver- VUmc Alzheimeronderzoeksfonds is opgericht om geza- • Dhr. B. Wientjes, voormalig Voorzitter VNO-NCW, zorgt. De administratieve kosten liggen veel lager dan menlijk geld te werven voor voorzitter Rijksmuseum Fonds ANBI en CBF norm.
wetenschappelijk onderzoek bij Ook in 2014 werd de fondsenwerving ondersteund door 3. Het VUmc fonds een ANBI status heeft waardoor gevers en het VUmc ALzheimercentrum. het Comité Fondsenwerving. De volgende leden hebben Comité van Aanbeveling het fonds geen belasting verschuldigd zijn over donaties. In 2014 is deze samenwerking zitting in het comité: • Dhr. dr. A.H.G. Rinnooy Kan (voorzitter) 4. Deze constructie vermenging met andere geldstromen in een nieuw jasje gestoken; het • Dhr. drs. J. Bennink van VUmc voorkomt; donaties gaan rechtstreeks en voor nieuwe logo geeft de verbon- • Dhr. Robert Weisz (voorzitter) • Dhr. M.J.J. Boekhoorn 100% naar het Alzheimercentrum voor onderzoek. denheid weer in onze gezamen- • Mevr. Mechtelien van Alkemade • Mw. dr. E. Borst-Eilers † 5. Het VUmc Alzheimercentrum meedeelt in de renteop- lijke inspanningen. • Mevr. Mary-Lou Collins • Dhr. Y. van 't Hek brengst van het totale vermogen. • Mevr. Geertje Hoek • Mevr. M. van der Hoeven 6. Het VUmc Fonds zorgt voor beheer en verslaglegging in Nieuwe donateurs voor VUmc
• Mevr. Alexandra Peterich-Roskam • Dhr. drs. R. Hooft Graafland jaarrekening met accountantsverklaring.
• Mevr. Caroline Wynaendts-André de la Porte • Dhr. drs F. van Houten Ieder jaar selecteren we een specifiek onderzoek waar het • Dhr. drs. R.W.P. Reibestein VUmc Alzheimeronderzoeksfonds fondsen voor werft. In Stichting Steun VUmc Alzheimercentrum
• Dhr. drs. F.B.M. Sanders 2014 stond het 100-plus onderzoek centraal, waarmee we De Stichting Steun VUmc Alzheimercentrum heeft als doel • Dhr. mr. J.H. Schraven het geheim van geestelijk gezond oud worden proberen de fondsenwervende activiteiten ten bate van het weten- • Dhr. dr. H.H.F. Wijffels te ontrafelen. Onze vaste donateurs ontvingen een update schappelijk onderzoek actief te ondersteunen. In 2014 • Dhr. ir. A.R. Wynaendts over dit onderzoek. Daarnaast hebben we ook nieuwe men- heeft het bestuur vier keer vergaderd en verschillende • Dhr drs. H. Zwarts sen met een mailing geïnformeerd over ons werk. Dit heeft initiatieven ondernomen om steun te vinden binnen het bijna 400 nieuwe donateurs opgeleverd. In totaal ontving netwerk van de bestuursleden. het VUmc Alzheimeronderzoeksfonds in 2014 23.472 euro aan donaties. Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 22 pagina 23 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Laat iets bijzonders na Een bijzondere manier om het VUmc Alzheimercentrum te steunen, is door ons op te nemen in uw testament. U kunt het VUmc Alzheimercentrum benoemen tot (mede-)erfgenaam of legataris. Dit doet u door het opnemen van Stichting VUmc Fonds o.v.v. VUmc Alzheimercentrum
in uw testament, het VUmc Fonds beheert namelijk de
gelden van VUmc Alzheimercentrum. Vanwege onze ANBI-
status zijn we vrijgesteld van schenk- en erfbelasting.
Wij kunnen ook optreden als executeur, zodat u geen zor-
gen heeft over de uitvoering van uw laatste wens. Heeft u
vragen over deze persoonlijke manier van steunen, neemt
u dan contact op met Sylvia Voogt via tel. 020 – 444 55 98
of e-mail [email protected].
Regelmatig krijgen we donaties van mensen naar aanleiding van Iedere bijdrage aan ons werk is zeer welkom.
een bijzonder (verjaardags)feest U kunt eenmalig een bedrag overmaken, naar
of een herdenkingsdienst voor een dierbare. Deze buitengewone VUmc Fonds o.v.v. Alzheimercentrum
geste waarderen we zeer. Over- IBAN rekeningnummer: NL46 INGB 0000 0048 18
weegt u om bij een feest of uitvaart een gift te vragen voor de strijd tegen Alzheimer? Vraag dan de gratis giftbox bij ons aan en we sturen u het pakket met feest- Het VUmc fonds is een ANBI (Algemeen Nut Beogende of uitvaartbox toe. Instelling), daarom is uw periodieke schenking wanneer u Het VUmc Alzheimercentrum is onderdeel van de afdeling Neurologie van VUmc. Het team bestaat uit diverse disciplines minimaal 5 jaar een bedrag doneert, volledig aftrekbaar gericht op alle ziektes die leiden tot dementie, georganiseerd rond patiëntenzorg in combinatie met wetenschappelijk van de Belasting. Gedeeld Geven: goed voor het VUmc Alzheimercentrum, onderzoek. VUmc Alzheimercentrum staat onder leiding van prof. dr. Philip Scheltens. goed voor uzelf! Kom ook zelf in actie Als u tenminste 60 jaar of ouder bent en beschikt over Het VUmc Alzheimercentrum werkt nauw samen met diverse afdelingen en disciplines binnen VUmc en VU. Fietsen, lopen, wandelen of een feestje organiseren. Wij vermogen, kan Gedeeld Geven een aantrekkelijke manier Het wetenschappelijk onderzoek van het VUmc Alzheimercentrum is ingebed in de Neuroscience Campus Amsterdam (NCA), vragen u hulp om meer geld in te zamelen voor ons onder- van schenken zijn. Een Gedeelde Gift wordt ‘gedeeld' in een het overkoepelend orgaan van alle neurowetenschappers binnen de VU en VUmc.
zoek. Een actiepagina hebben we snel voor elkaar. Komt u deel dat direct naar het VUmc Alzheimercentrum gaat en in actie? Wij helpen u graag verder met uw idee. een deel dat u ter beschikking blijft staan in de vorm van Mail naar: [email protected] een jaarlijks vast en levenslang rendement. Door fiscale voordelen kan een zeer hoog rendement worden behaald, Wilt u meer weten? zonder beleggingsrisico. Meer informatie over deze manier Bel dan met Nicolle Dellaert op tel. 06-12714886 of met van doneren vindt u op www.gedeeldgeven.nl of neem con- Sylvia Voogt tel. 020 – 444 55 98 of stuur een mail naar tact op met Sylvia Voogt via tel. 020 – 444 55 98 of mail [email protected]. [email protected]. Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 24 pagina 25 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Alida Gouw (neuroloog; onderzoeker) Anne Peters (neuropsychologisch onderzoeksassistent) Mascha Linszen (arts-onderzoeker) Lotte Mulder (neuropsychologisch onderzoeksassistent) Mara ten Kate (arts-onderzoeker) Zeliha Pekcan (neuropsychologisch onderzoeksassistent) Arno de Wilde (arts-onderzoeker) Charlotte Schreuder (neuropsychologisch onderzoeksassistent) Jurre den Haan (arts-onderzoeker) Linda Wesselman (neuropsychologisch onderzoeksassistent) Anouk den Braber (onderzoeker)Roos Jutten (onderzoeker) Anita van Loenhoud (onderzoeker) Ilse Lycklama à Nijeholt (medewerker projectbureau) Hanneke Rhodius (geriater; onderzoeker) Karlijn Pieters (verruilt de functie van relatiemanager voor projectmedewerker 100-plus onderzoek)Kimja Schouten (projectmedewerker 100-plus onderzoek)Sylvia Voogt (relatiemanager) Alida Gouw Mascha Linszen Mara ten Kate Arno de Wilde Jurre den Haan Colofon
Informatie over het VUmc Alzheimercentrum is
te vinden op de website
www.alzheimercentrum.nl.
E-mail: [email protected].
Telefoon: 020-444 0816 (secretariaat)
of 020-444 3165 (fondsenwerving).
Tekst en samenstelling: Nicolle Dellaert en Sylvia Voogt, april 2015.
Roos Jutten Anita van Loenhoud Hanneke Rhodius Anne Peters Lotte Mulder Vormgeving: IT Reklame adviesbureau BV, Rik Vrijman Fotografie:DigiDaan, CoverMark van den Brink photographyJean-Pierre Jans/PhotographyBen VerbeekHarry MeijerCeeJay / Yvonne Compier Linda Wesselman Ilse Lycklama à Nijeholt Karlijn Pieters Sylvia Voogt Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 pagina 26 pagina 27 Jaarbericht VUmc Alzheimercentrum 2014 Top 10 internationale wetenschappelijke publicaties
VUmc Alzheimercentrum 2014
1. Adriaanse, S. M., Binnewijzend, M. A. A., Ossenkoppele, R., Tijms, B. 9. Ossenkoppele, R., van der Flier, W. M., Verfaillie, S. C. J., Vrenken, H., M., van der Flier, W. M., Koene, T., Smits, L. L., Wink, A. M., Scheltens, Versteeg, A., van Schijndel, R. A., Sikkes, S. A., Twisk, J., Adriaanse, S. P., Van Berckel, B. N. M., Barkhof, F. M., Zwan, M. D., Boellaard, R., Windhorst, A. D., Barkhof, F., Scheltens, Widespread Disruption of Functional Brain Organization in
P., Lammertsma, A. A., Van Berckel, B. N. M. Early-Onset Alzheimer's Disease.
Long-term effects of amyloid, hypometabolism, and atrophy
Plos one 2014;9(7):e102995. on neuropsychological functions.
2. Binnewijzend, M. A. A., Adriaanse, S. M., van der Flier, W. M., Teunissen, C. E., de Munck, J. C., Stam, C. J., Scheltens, P., Van Berckel, 10. van der Flier, W. M., Pijnenburg, Y. A. L., Prins, N., Lemstra, A. W., B. N. M., Barkhof, F., Wink, A. M. Bouwman, F. H., Teunissen, C. E., Van Berckel, B. N. M., Stam, C. J., Brain network alterations in Alzheimer's disease measured by
Barkhof, F., Visser, P. J., van Egmond, E., Scheltens, P. Eigenvector centrality in fMRI are related to cognition and CSF
Optimizing Patient Care and Research: The Amsterdam
biomarkers.
Dementia Cohort.
Human brain mapping 2014;35(5):2383-93. Journal of alzheimers disease 2014;41(1):313-27. 3. Del Campo, M., Hoozemans, J. J. M., Dekkers, L. L., Rozemuller, A. J., Korth, C., Muller-Schiffmann, A., Scheltens, P., Blankenstein, M. A.,
Jimenez, C. R., Veerhuis, R., Teunissen, C. E.
BRI2-BRICHOS is increased in human amyloid plaques in early
stages of Alzheimer's disease.
Neurobiology of aging 2014;35(7):1596-604.
4. Dubois, B., Feldman, H. H., Jacova, C., Hampel, H., Molinuevo, J. L., Blennow, K., Dekosky, S. T., Gauthier, S., Selkoe, D., Bateman,
R., Cappa, S., Crutch, S., Engelborghs, S., Frisoni, G. B., Fox, N.
C., Galasko, D., Habert, M. O., Jicha, G. A., Nordberg, A., Pasquier,
F., Rabinovici, G., Robert, P., Rowe, C., Salloway, S., Sarazin, M.,
Epelbaum, S., de Souza, L. C., Vellas, B., Visser, P. J., Schneider, L.,
Stern, Y., Scheltens, P., Cummings, J. L.
Advancing research diagnostic criteria for Alzheimer's
disease: the IWG-2 criteria.
Lancet neurology 2014;13(6):614-29
5. Duits, F. H., Teunissen, C. E., Bouwman, F. H., Visser, P. J., Mattsson, N., Zetterberg, H., Blennow, K., Hansson, O., Minthon, L., Andreasen,
N., Marcusson, J., Wallin, A., Rikkert, M. O., Tsolaki, M., Parnetti, L.,
Herukka, S. K., Hampel, H., De Leon, M. J., Schroder, J., Aarsland, D.,
Blankenstein, M. A., Scheltens, P., van der Flier, W. M.
The cerebrospinal fluid "Alzheimer profile": Easily said, but
what does it mean?
Alzheimers & dementia 2014;10(6):713-23.
6. Holstege, H., Pfeiffer, W., Sie, D., Hulsman, M., Nicholas, T. J., Lee, C. C., Ross, T., Lin, J., Miller, M. A., Ylstra, B., Meijers-Heijboer, H.,
Brugman, M. H., Staal, F. J. T., Holstege, G., Reinders, M. J. T., Harkins,
T. T., Levy, S., Sistermansl, E. A.
Somatic mutations found in the healthy blood compartment of
a 115-yr-old woman demonstrate oligoclonal hematopoiesis.
Genome research 2014;24(5):733-42.
7. Jessen, F., Amariglio, R. E., van Boxtel, M., Breteler, M., Ceccaldi, M., Chetelat, G., Dubois, B., Dufouil, C., Ellis, K. A., van der Flier, W. M.,
Glodzik, L., van Harten, A. C., De Leon, M. J., McHugh, P., Mielke, M.
M., Molinuevo, J. L., Mosconi, L., Osorio, R. S., Perrotin, A., Petersen,
R. C., Rabin, L. A., Rami, L., Reisberg, B., Rentz, D. M., Sachdev, P. S.,
de la Sayette, V., Saykin, A. J., Scheltens, P., Shulman, M. B., Slavin, M.
J., Sperling, R. A., Stewart, R., Uspenskaya, O., Vellas, B., Visser, P. J.,
Wagner, M.
A conceptual framework for research on subjective cognitive
decline in preclinical Alzheimer's disease.
Alzheimers & dementia 2014;10(6):844-52.
8. Kester, M. I., Goos, J. D. C., Teunissen, C. E., Benedictus, M. R., Bouwman, F. H., Wattjes, M. P., Barkhof, F., Scheltens, P., van der Flier,
W. M.
Associations Between Cerebral Small-Vessel Disease and
Alzheimer Disease Pathology as Measured by Cerebrospinal
Fluid Biomarkers.
Jama neurology 2014;71(7):855-62.

Source: https://www.alzheimercentrum.nl/wp-content/uploads/2015/12/Jaarbericht-VUmc-Alzheimercentrum-2014.pdf